سومین دور از مذاکرات هسته‌ای در شهر وین و روز جمعه ۱۵ می‌به پایان رسید تا آنکه بعد از چند روز تنفس، دور چهارم روز چهارشنبه و در همین شهر از سر گرفته شود. دستور کار این چند دور و بعد از این در مورد نگارش متن توافق نهایی یا همان توافق جامع است. روشن است تا تمام شدن مهلت مذاکرات در پایان ماه ژوئن وقت زیادی نمانده و به قول عباس عراقچی، مذاکره کننده ارشد هسته‌ای ایران، مذاکرات یکی دو هفته‌ای ادامه می‌یابد تا بتوان به یک متن واحد و به یک پیش‌نویس رسید که میزان اختلافات در آن حداقل باشد و بعد در جلسه وزیران نهایی بشود.

تا حالا بسیاری از موارد اختلافی در پرانتز قرار گرفته بود تا آنکه توافق موقت ژنو یا تفاهمنامه لوزان به دست بیاید اما وقتی که کار به متن توافق نهایی برسد، باید این پرانتزها باز شود تا مسائل اختلافی مورد بحث قرار بگیرند و در متن نهایی، راه حلی برای آنها در نظر گرفته شود، بنابر این روند فعلی مذاکرات بسیار سخت، پیچیده و البته کند پیش می‌رود هر چند طرف‌های مذاکره از پیشرفت مستمر کار می‌گویند.

در این بین، دبیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همزمان با آغاز این دور از مذاکرات حرفی زد که در چارچوب روند مذاکرات قرار نمی‌گیرد و از حرف او معلوم شد برنامه‌ای خارج از دستور کار مذاکرات در حال کلید خوردن است.

یوکیا آمانو گفت: توافق هسته‌ای میان ایران و گروه ۵+۱ امکان بازدید از تأسیسات نظامی ایران را برای بازرسان آژانس فراهم می‌کند و برای توجیه حرف خود به روال عادی در چارچوب پروتکل الحاقی اشاره کرد که در همه کشورهای امضا کننده آن اجرا می‌شود؛ «در بسیاری از کشورهای دیگر ما هر چند وقت یک‌بار زمانی که دلایلی موجه برای انجام این کار داریم، درخواست بازرسی از تأسیسات نظامی آنها را مطرح می‌کنیم.

پس چرا در مورد ایران این گونه نباشد؟» آمانو با این حرف موضوع بازرسی از تأسیسات نظامی ایران را پیش کشید در حالی که از یک طرف، این موضوع در دستور کار مذاکرات قرار ندارد و از طرف دیگر، سیاست رسمی و اعلامی ایران بر عدم ارتباط این موضوع با روند مذاکرات هسته‌ای و حتی با مفاد متن توافق نهایی است.

می‌توان گفت که آمانو از جهت مقام خود این موضوع را پیش کشیده چراکه پرونده هسته‌ای ایران در دو زمینه جداگانه مذاکره با آژانس و با گروه ۵+۱ پیش می‌رود، پس او به جهت زمینه نخست آن حرف را زد اما با توجه به همزمانی حرف او با شروع دور سوم مذاکرات، باید گفت که وی درست در ارتباط با زمینه دوم مذاکرات این حرف را زده است. به عبارت دیگر، این همزمانی نشان می‌دهد او نه به جهت موقعیتش در آژانس بلکه در ارتباط مستقیم با مذاکرات وین این حرف را زده تا موضوع بازرسی از مراکز نظامی از بیرون اتاق مذاکره بر سر میز آورده شود. این را می‌توان برنامه‌ای در جهت دور زدن مذاکرات وین دانست تا طرف‌های غربی از حرف مدیر کل بهره‌برداری خود را کرده و این موضوع را وارد دستور کار بکنند.

روشن است که تیم هسته‌ای ایران باید نسبت به این نحو مانور مذاکراتی توجه خاص داشته باشد و بهانه‌ای در جهت اجرای آن به طرف مقابل ندهد. عراقچی بعد از آن حرف آمانو با او دیدار کرد و از یک دسترسی مدیریت شده برای بازرسان آژانس به مراکز نظامی گفت و به نحوی حرف آمانو را تفسیر کرد که گویا آمانو در چارچوب پروتکل الحاقی آن حرف را زده است. این نحو واکنش از سوی مذاکره کننده ارشد ایران آن بهانه را به طرف‌های غربی در گروه ۵+۱ می‌دهد و از این جهت، باید حساسیت خاصی نسبت به این نحو واکنش داشت تا به دست خود زمین بازی در اختیار طرف مقابل داده نشود.

این حساسیت خاص با توجه به دو نکته ممکن است؛ نخست اینکه حرف آمانو تا چه میزان توجیه حقوقی دارد، حتی بر مبنای پروتکل الحاقی و دوم اینکه حرف او در چه زمینه‌ای قابل طرح است. بهروز کمالوندی، معاون و سخنگوی سازمان انرژی اتمی، پاسخ نکته اول را داده و گفته که هیچ ماده‌ای در پروتکل الحاقی نیست که به صراحت مجوز دسترسی به سایت‌های نظامی را داده باشد، مگر ماده ۵ که این ماده هم دلالتی بر الزام مورد نظر آمانو ندارد.

در مورد نکته دوم باید توجه داشت که هر چه آمانو مطرح می‌کند فقط در زمینه مذاکره با آژانس قابل طرح است و نباید به هیچ نحو راهی به مذاکره با گروه ۱+۵ پیدا کند تا آنکه در نگارش متن توافق نهایی از خطوط قرمز ایران فراتر است، به عبارت دیگر کوچک‌ترین اشاره به مراکز نظامی در متن توافق نهایی به معنای تخطی از خطوط پررنگ قرمز ایران است و افرادی مثل عراقچی بهتر است به جای آنکه حرف آمانو را توجیه کنند، چشم به این خط پررنگ قرمز بدوزند و نگذارند در مذاکرات بعدی با گروه ۱+۵ و نگارش متن توافق نهایی از این خط کوچک‌ترین تخطی‌ای بشود.

*نعمان رحیمی